Meydanlardan yükselen şarkılar: 1 Mayıs – Tutku Sönmez

2020 yılını pandemi şartları altında uğurladık, dünyanın her yerinden hükümetlerin başarısız politikaları sonucunda yüzbinlerce insan hayatını kaybetti ve 2021 yılı da benzer şekilde devam ediyor.

1 Mayıs 2020’de yeni yeni yeni evlere kapanmış; günlük 2 bin civarı vakadan endişelenerek balkonlardan ve sosyal medyadan İşçi Bayramını kutlamaya çalışıyorduk. Aradan bir yıl geçti; vaka sayıları hiç azalamadan artmaya devam etti, açıklanan vaka sayıları artık 30 binlerin üzerinde.

1 Mayıs’ın evlerden son kez kutlandığı yıl olmasını umut ederek sizler için dünyadan 1 Mayıs için hazırlanmış şarkıları ve marşlarını derledik.

1 Mayıs Marşı – Timur Selçuk

Listemizin ilk sırasında zamanla günün sembol şarkısı haline gelmiş 1 Mayıs Marşı var. Yıllar içinde Cem Karaca’dan Grup Yorum’a birçok farklı kişinin söylediği marşın güzel ve de enteresan bir hikayesi var: 1974 yılında Ankara Sanat Tiyatrosu Berthol Brecht’in Maksim Gorki’den tiyatroya uyarladığı Ana eserini oynuyor. Oyunun müziklerini Sarper Özsan hazırlıyor. Oyundaki diğer şarkılar için yazılmış sözler olsa da Rusya’da ‘Kanlı 1 Mayıs’ olarak bilinen 1905 1 Mayıs’ını yer aldığı sahne için tekste: ‘İşçiler marş söyleyerek girer’ cümlesi yer alıyor. Sarper Özsan bugün 1 Mayıs diye ildiğimiz marşın söz ve müziğini yazıyor ve oyuna dahil ediyor böylece 1 Mayıs ilk kez seslendirilmiş oluyor. Sarper Özsan eseri kendisinin hazırladığını kabul etse de halkın malı olduğunu söyleyip bir adım geri çekiliyor.

Yıllar sonra Celal Üster’e marşın oraya çıkışını şöyle anlatıyor: “Buraya nereden, nasıl bir marş bulacağımı bilemedim. En iyisi, benim bu sahneye uygun bir marş sözü yazıp bestelememdi. Sözlerde ve müzikte hem o günlerin ortamına uygun düşecek, ama aynı zamanda bizlerin içinde bulunduğumuz ortama aykırı düşmeyecek bir marş olmasına dikkat ettim.“

1977’de ilk kez Timur Selçuk tarafından plağa kaydedilen marş aynı yıl 1 Mayıs’ta Ruhi Su Dostlar Korosu tarafından ilk kez kitlesel olarak Taksim’de söyleniyor. Marşı Taksim’de duyan Cem Karaca çok beğeniyor ve aynı oyundan “Durduramayacaklar Halkın Coşkun Akan Selini” ile birlikte son 45’liği için Dervişan’la birlikte kaydediyor. Marşın bestecisi Sarper Özsan da bu plakta Cem Karaca’ya eşlik ediyor.

Första Maj -Nationalteatern

Sıradaki parçamız aşina olmadığımız bir dilde: İsveççe. 1969 yılında bir politik oyunlar oynayan bir tiyatro topluluğu olarak kurulan Nationalteatern (Ulusal Tiyatro) 70’lerde rock grubu olarak şarkılar kaydetmeye başladı. Kendilerini solcu ve sosyalist olarak grubun Första Maj (1 Mayıs) şarkısı Olaf Palme’nin Başbakan olduğu dönem katıldıkları 1 Mayıs kutlamasını anlatıyor.

Into the Streets May First

1934 1 Mayıs’ı için ABD’de bir beste yarışması düzenleniyordu. Yazar ve şair Alfred Hayes’in iki şiiri bestelenmesi için New York’taki Pierre Degeyter Kulübü Besteciler Kolektifine ve Amerika’nın en başarılı müzisyenlerinden bazılarının yer aldığı yarışmaya gönderildi. Yarışmanın kazananı, yaptığı film müzikleri ve ve bestelediği sahne eserleriyle tanınan Aaron Chopland şiir için bir müzik hazırladı ancak şarkının işçi sınıfı için fazla avangart olduğu düşünüldü ve şarkı yıllar içinde ortadan kayboldu. Şarkının internette 1934 yılında söylediği halinin bir kaydını bulamadık o yüzden listemize şarkının amatör kaydını ekliyoruz. Şarkının nota kaydına bu linkten ulaşabilirsiniz.

Unu Mai Muncitoresc

Unu Mai Muncitoresc (İşçilerin 1 Mayısı) Romanya’nın önemli bestecilerinden Ciprian Porumbescu’nun müziğini hazırladığı sözlerini ise Maria Ranteş’in yazdığı bir marş. Marşın sözleri daha sonra Romanya Komünist Partisi olacak olan dönemin Romanya İşçi Partisi’nin isteği üzerine dünya çapındaki işçi bayramı kutlamalarını anlatacak işkilde yazıldı.

Symphony #3 ‘The First Of May’ -Dmitri Şostakoviç

Şostakoviç’in 1920’lerin sonlarında Leningrad Konservatuarı’nda öğrenciyken bestelediği İkinci ve Üçüncü Senfoniler, hiçbir zaman onun en tanınmış eserleri arasında yer almadı. Ancak “1 Mayıs” Şostakoviç’in sadece kendini ifade ettiği; özel bir talep doğrultusunda yazılmamış olması sebebiyle önemli eserlerinden biridir.

Şişli Meydan’ında üç kız -Ruhi Su Dostlar Korosu

1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı’nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul’a gelenler ile birlikte yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı’ndaki kutlamalara katıldı. Katılımın yüksek olması sebebiyle kortejlerin alana girmesi uzun sürmüş, konuşmalar da uzamıştır. Saat 19.00 sularında dönemin DİSK genel başkanı Kemal Türkler konuşmasının sonuna geldiğinde etraftan silah sesleri duyulmaya başlandı. Türkiye tarihine “Kanlı 1 Mayıs” olarak yazılan saldırının ardından Ruhi Su’nun dizeleri kaldı: Bin dokuz yüz yetmiş yedi / Unutulmaz yılın adı / Bir Mayıs bayramı idi / Sorarlar bir gün sorarlar // Beş yüz bin emekçi vardık / Taksim meydanına girdik / Öyle bir İstanbul gördük / Sorarlar bir gün sorarlar 

Mehmet -Grup Yorum

Türkiye’de 1 Mayıs bir bayram gününden daha çok bir mücadele günüdür. Bunun çeşitli sebepleri olsa da tarih boyunca yaşanan yasaklar, saldırılar, acılar 1 Mayıs şarkılarında da görülür. 1989 yılında Taksim’de 1 Mayıs kutlamak isteyen yaklaşık 3 bin kişilik gruba polis İstiklal Caddesi üzerinde müdahale etti. Çıkan çatışmada Şişhane yokuşunda alnında vurulan Mehmet Akif Dalcı yaşamını yitirdi. Grup Yorum’un -daha sonra Marşlarımız albümüne başındaki şiir kısmı atılarak Haklıyız, Kazanacağız olarak girecek olan- Mehmet’i 1989 1 Mayıs’ında Şişhane Yokuşu’nda vurulan Mehmet Akif Dalcı anısına yazılan; günümüzde yasaklı olan konserlerinin vazgeçilmezlerinden biri olan parçasıdır.

“Bugün Mayıs 1”

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu‘nun (DİSK) 1 Mayıs 2021 çalışmaları kapsamında Nazım Hikmet’in yıllarca arşivde kalmış ve geçtiğimiz yıl Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı (TÜSTAV) tarafından ortaya çıkarılan “İstanbul’da 1 Mayıs” şiiri bestelendi. Ozan Çoban ve Güneş Demir’in “Bugün Mayıs 1” adıyla bestelediği eserin klibi, Nazım Soylu tarafından hazırlandı.

Mayıs Şarkısı -Barış Yıldırım

Sözü ve Müziği Barış Yıldırım’a ait olan Mayıs Şarkısı, ilk olarak 2008’de hazırlandı. 2011’de Ozan Yıldırım ve Tufan Taştan’ın hazırladığı Genel-İş Belgeseli müzikleri için kaydedildi. Kayıtlar 2021’de yeniden ele alındı ve genişletildi.

Cumhuriyet döneminin ilk ‘1 Mayıs Marşı’

Amele Bayramı, günümüzdeki adıyla ‘İşçi Bayramı‘ olarak 1927’den 49 yıl sonra ‘1976 Bir Mayısı‘nda İstanbul’da Taksim Meydanı’nda kutlanacağı güne kadar sessizliğe bürünür.

1927 yılındaki 1 Mayıs’ta okunan Cumhuriyet tarihindeki ilk ‘1 Mayıs Marşı’ bugünlere kadar yazılı kaynaklar üzerinde geldi ancak bestesi ve söylenişi soru işareti olarak kaldı. Yıllarca tarih sayfaları arasında kalan bu ‘1 Mayıs Marşı’, 2013 yılında Hasan Salih Nurcan tarafından bestelendi ve seslendirildi. Aşağıda yer alan videodaki anekdota göre; Hasan Salih Nurcan, bir arkadaşının sayesinde 1927 yılındaki bu 1 Mayıs Marşı’na ulaşır. Marşın bestesini bulamadığını söyleyen arkadaşının isteği üzerine Nurcan sözleri marş formatında besteleyerek seslendirmiştir.